Dzięki hojności Urzędu Marszałkowskiego, w najważniejszych obiektach Małopolskiego Szlaku Architektury Drewnianej zatrudnieni są na stałe przewodnicy. Tak jest również z tym kościołem – Pani Małgorzata Nalepa w sezonie (od pocz. maja do października) oprowadza po kościele w godzinach opisanych w nagłówku artykułu, poza sezonem należy się wcześniej umówić na zwiedzanie (692-385-244, malgorzatanalepa46(małpa)gmail.com). Zwiedzanie jest bezpłatne, a Pani Małgorzata jest naszym zdaniem absolutnie najlepszym i najsympatyczniejszym przewodnikiem na szlaku architektury drewnianej. Praca jest jej pasją, każdemu turyście poświęca sporo czasu, a o binarowskim kościele może opowiadać godzinami. Tym bardziej warto tu przyjechać (szczególnie poza sezonem, gdy w kościele jest pusto i kameralnie) i pozwolić się zaskoczyć niezwykłości tego miejsca i barwnej opowieści Pani Małgorzaty.

Historia:

Kościół pw. św. Michała Archanioła powstał ok. 1500 r. w miejsce wcześniejszego, wybudowanego przed 1415 r. Jest jednym z najstarszych kościołów drewnianych w Polsce. Zbudowany został z drewna jodłowego, nawa i prezbiterium w konstrukcji zrębowej ze ścianami i dachem obitymi gontem, wieża w konstrukcji słupowo-ramowej. W 1596 roku dobudowana została wieża, a w latach 40-tych XVII w. dobudowano kaplicę Aniołów Stróżów.

W poł. XIX w., na fali poszukiwania tożsamości i stylu narodowego, świątynią zainteresowały się polskie środowiska naukowe i artystyczne. Nota bene, w tym samym czasie i na tej samej fali zainteresowano się m. in. góralszczyzną i Tatrami. Gdy Wyspiański, Mehoffer czy Łuszczkiewicz zachwycali się binarowskim kościołem i szukali w nim źródeł polskiej tożsamości narodowej, Chałubiński, Tetmajer, Pol, i Kanty tych samych źródeł polskości szukali w rzekomo krystalicznie czystej i rdzennie polskiej kulturze nietkniętego złym dotykiem cywilizacji Podhala.

Na przełomie XIX i XX w. przeprowadzono kilka prowizorycznych renowacji. Wzmocniono bryłę od wewnątrz, ingerując jednak w wystrój. W 1908 r. zerwano gont, dach pokryto blachą ocynkowaną, a ściany odeskowano, szpecąc bryłę kościoła. Dopiero od lat 50-tych przeprowadzano tu porządne prace konserwatorskie. Odrestaurowano polichromie, wyremontowano ołtarze, w latach 90-tych przywrócono gontowe obicia ścian i wieży, a w 2008 r., po stu latach, zdjęto blachę i położono gont na dachu.

W 2003 r. obiekt został wpisany na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

W 2010 r. kościół straszliwie ucierpiał w czasie powodzi, o czym z pewnością opowie wam Pani Małgorzata. Poważnie naruszone zostały fundamenty, konieczne było skucie posadzek i wwiercenie 100 betonowych pali, które ustabilizowały konstrukcję i zapobiegły zawaleniu się kościoła.

Wnętrze:

Wnętrze oszołamia. Jest niesamowite, niepowtarzalne. Piękne, proste w swojej wymowie, egzystencjalne treści gotyckich malowideł na ścianach nawy i prezbiterium ciekawie komponują się z pełnymi barokowego przepychu ołtarzami.

Ołtarz główny, ewidentnie barokowy, ma jednak serce gotyckie – w jego centrum znajduje się piękna rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem, datowana na 1425 r., o rysach typowo gotyckich. Na szczycie ołtarza patron, Michał Archanioł, triumfujący nad diabłem, przedstawionym nadzwyczaj sugestywnie.

Na ścianach prezbiterium dominuje już gotyk. 21 scen Męki Pańskiej, wszystkie w typowej dla gotyku scenerii średniowiecznego miasta, z zaburzoną perspektywą – tu nie chodziło o formę, a o treść, która miała być maksymalnie przejrzysta i trafiać do każdego. Jest to typowy przykład 'Biblii dla ubogich' (Biblia pauperum), czyli obrazkowego przedstawienia historii Zbawienia, adresowanego dla osób nieumiejących czytać. Z jednym wyjątkiem - Biblia pauperum powstawały zazwyczaj w średniowieczu, ta zaś powstała na fali XVI-wiecznej akcji kontrreformacyjnej wymierzonej w popularnych w okolicy Arian. Ci twierdzili, że świątynia powinna zachować prosty i surowy wystrój, co prowokowało okolicznych katolików do tym obfitszego dekorowania swoich kościołów - czego piękne skutki możemy tu oglądać.

W prezbiterium przykuwa uwagę również gotycka chrzcielnica nawiązująca wyglądem do kielicha mszalnego, którą szczególnie sobie upodobał St. Wyspiański. Obok znajduje się oryginalny, XVII-wieczny konfesjonał.

Za prawym ołtarzem bocznym scena 'Rozdroża życia ludzkiego'. Niewiasta z lubieżnie odsłoniętym kolanem (tak, to nie były czasy 'małej czarnej', wtedy się nosiło spódnicę do kostek) i pucharem wina w dłoni, kusi stojących na rozdrożu facetów do wybrania drogi usłanej różami. Na jej końcu czeka przepaść, z której wpada się w czeluści, gdzie już czeka na zwiedzionych lubieżnością mało sympatyczny gość. Ci, którzy się nie dadzą zwieść i wybiorą drogę usłaną cierniami i krzyżami, trafią do domu kochającego Ojca, na którego progu już czeka anioł.

W kaplicy Aniołów Stróżów kolejne ciekawostki – 'konfesjonał rodzinny', absolutny ewenement – siadała tam cała rodzina i po kolei każdy się spowiadał. Na konfesjonale zaś staropolska inskrypcja, z której m.in. wyczytać można, że spowiedź ma być dyskretna... Obok współczesna szafa ołtarzowa nawiązująca do gotyku, w której znajdują się najstarsze tutejsze rzeźby, pochodzące prawdopodobnie z poprzedniego kościoła, datowane na koniec XIV w – Matki Boskiej oraz czterech świętych dziewic: Katarzyny, Barbary, Małgorzaty, Doroty.

Z tyłu nawy głównej dwa rzędy XVII -wiecznych ław. Część lewa, „żeńska”, otoczona jest malowidłami aniołów przedstawiających siedem cnót głównych. W części prawej, „męskiej” (kobiety bały się tam siadać), mamy ponurą scenerię. Śmierć wymachująca kosą na wysokości szyi siedzących, obok grzesznik dosiadany jak szkapa przez diabła (aluzja do jarzma Chrystusowego vs. jarzma grzechu) oraz „nagła śmierć” - dwóch kupców siedzi w karczmie i liczy zyski, obok kufry pełne towarów/bogactw; niestety za plecami jednego z nich czai się kostucha, a na ścianie wisi zegar bez wskazówek (nie znasz dnia ani godziny...).

Warto zwrócić uwagę na elementy XVII -wiecznego kowalstwa – oryginalne gotyckie okucia drzwi i sejf znajdujący się w zakrystii.

Kościół opisał w wierszu 'Stara pieśń na Binnarową' Miron Białoszewski.

Zachęcam do zwiedzenia innych obiektów Szlaku Architektury Drewnianej w Beskidzie Niskim, a szczególnie sąsiedniego kościoła w Rożnowicach, charakteryzującego się niezwykłą wieżą, czy wpisanych na listę UNESCO: cerkwi w Kwiatoniu i Brunarach oraz Kościoła w Sękowej. Warto również podjechać do pobliskiego Biecza, malowniczego średniowiecznego miasteczka o niezwykłej historii ze słynną szkołą katów na czele, dla którego łatwo 'stracić głowę'.